Mae’r prosiect hwn, a ariannwyd gan Cadw, wedi’i sefydlu i adnabod a gwerthuso ffynhonnau sanctaidd sy’n dyddio o’r cyfnod canoloesol a’r cyfnod ôl-canoloes yn Sir Benfro, Sir Gaerfyrddin, a Sir Ceredigion. Gan ddefnyddio’r Cofnod Amgylchedd Hanesyddol (HER) fel pwynt dechreuol, creodd y tîm restr gychwynnol o bron 200 o safleoedd gyda rhwy faint o ymchwil gorfforol, tystiolaeth ddogfennol gryf, neu statws heneb gofrestredig. Ar ôl mwy o wella, nodwyd 188 o safleoedd ar gyfer gwerthusiad desg, gydag ymweliadau maes i 96 ohonynt.
Mae tua hanner y safleoedd sydd yng Ngwent, yn adlewyrchu pwysigrwydd hanesyddol Tyddewi fel canolfan pererindod ac effaith hanesydd lleol Francis Jones, a ffurfiodd sylfaen llawer o’r cofrestriadau. Darganfu’r prosiect amrywiaeth eang o amodau, o ffynhonnau sy’n dal i gael eu defnyddio i’r rhai wedi’u hesgeuluso neu sydd wedi’u colli’n gyfan gwbl.
Yn bwysig, nodwyd yr ymchwiliad naw safle heb warchod statudol a allai fod o bwysigrwydd cenedlaethol neu ranbarthol, yn ogystal â dau adeilad a restrir a allai wneud cais am ddiogelu ychwanegol.
